Welke school heeft een jaarlijks reflectiemoment om samen na te denken over het nieuwe schooljaar? Vanuit het doel van onderwijs, de stemmen van verschillende belanghebbenden, de geschiedenis van de school kijken wat er echt toe doet. En wat er mist of sterker kan worden. Het nieuwe schooljaar begint…. nu!
Dat klinkt misschien een beetje raar. Maar iedereen die in het onderwijs werkt weet dat plannen voor een volgend schooljaar op allerlei manieren in de organisatie geweven moeten worden. Alle nieuwe activiteiten moeten een plek krijgen in de jaaragenda, in de roosters, de studiewijzers, de formatie, de taakuren. En dan hebben we het nog niet over gehad dat je ook nog enthousiasme bij je collega’s moet zien op te wekken. En die zitten nu helaas net in een dipje, omdat ze omkomen in de werkdruk door de toetsweek en de rapportvergaderingen die er weer aan komen. En aanmeldingen registreren. En leerlingen begeleiden die een profiel gaan kiezen. Etc.
In een notendop wil ik met deze blog aangeven waarom het zo moeilijk is om te veranderen in een bestaande onderwijsorganisatie. Goed veranderen heeft ook tijd voor reflectie nodig. Je moet momenten hebben om met elkaar van een afstandje te bekijken wat je aan het doen bent. En daarbij de vraag durven stellen of de praktijk aansluit bij de gewenste situatie. Reflectie op de (brede) doelstelling van onderwijs, of nog beter: de bedoeling van onderwijs.
Pleidooi voor gezamenlijke reflectie
Onderwijs is meer dan een programma met veel activiteiten. Het is de begeleiding van jongeren tot jongvolwassenen om hun rol in de samenleving te kunnen vinden en leren wat daar allemaal bij komt kijken. Het is hen helpen om ervaringen op te doen waarin ze ontdekken waar ze zelf enthousiast van worden, waar ze bloeien, en om doorzettingsvermogen te oefenen. Een school is een gezamenlijke inzet van docenten, directie en ondersteunend personeel. Ieder draagt bij aan het realiseren van de gezamenlijke visie op menswording en ontwikkeling die door middel van leeractiviteiten vorm krijgen.
Een nieuwe activiteit in een school zal dan ook altijd getoetst moeten worden aan de leerlijnen die zijn uitgezet vanuit die gezamenlijke visie. Het zou mooi zijn als je met je team in deze tijd van het jaar eind april) het hele programma tegen het licht kon houden, nieuwe ideeën pitchen en met elkaar de trots voelen voor datgene waar je voor staat. Samen.
Leren doe je samen
Een uitspraak die ik afgelopen jaar hoorde van een jonge docent: “Is het niet vreemd dat we op school werken met klassen, groepen dus, en dat we maar heel weinig doen om een verzameling leerlingen te helpen om een groep te worden, een team te vormen? Kunnen we daar volgend jaar niet meer aandacht aan besteden?” In de praktijk heeft elke docent het wel eens mee gemaakt: de klas die een groep werd. Waarin werd samengewerkt, leerlingen elkaar gingen helpen, niet omdat het door de docent gevraagd werd, maar omdat er een betrokkenheid op elkaar was ontstaan.
Er is veel kennis over groepsdynamiek beschikbaar. Er is veel kennis over motivatie beschikbaar. Een van de factoren die belangrijk is voor gemotiveerde leerlingen is relatie. Dat er betrokkenheid is op elkaar en met docenten. Waarom zou je niet elk jaar beginnen met enkele dagen daar aan besteden? Waarom zou je het jaar niet beginnen met een mooie rituele jaaropening die door leerlingen en leraren samen wordt voorbereid, en waar een element van samen leren, samen leven centraal staat? Het alternatief is om elk jaar maar af te wachten wat voor dynamiek er ontstaat, en bij problemen in te gaan grijpen. met alle negativiteit
Als je zo’n nieuw initiatief in de school wilt vormgeven heb je – in managementtermen – draagvlak nodig. Naar mijn idee gaat het nog verder. Docenten die de activiteiten gaan doen met leerlingen moeten zich mee eigenaar voelen en moeten begrijpen waar het om draait, waarom we dit doen. Daarom moeten we er met elkaar over nadenken, er over praten, er een aandeel in hebben. Het gaat er dan niet om de vraag of het voorstel van de ene of andere enthousiaste docent het haalt bij een stemming, maar dat we samen overwegen op welke manier we met klassen en groepsgedrag om willen gaan. En dat we daarin naar de verschillende belangen kijken die hier bij betrokken zijn.
Redelijke bezwaren
Waarom zou je die reflectietijd niet nemen? Bezwaren genoeg: “er vallen al zoveel lessen uit, die heb ik allemaal nodig.” “En wie gaat dat dan organiseren? Komt dat er ook nog eens bovenop!” Dat zijn allemaal redelijke bezwaren. Alles komt er bovenop, is de ervaring. Het vraagt om afstand nemen en onderlinge afstemming om te zien dat dit soort activiteiten kunnen zorgen voor een andere beginsituatie waarin leerlingen veel meer betrokken zijn, zich gezien voelen. Het kan veel energie en tijdverlies schelen die nu opgaat aan orde houden en klassen weer op de rails krijgen. Het kan de basis leggen voor onderwijs waarin leraren en leerlingen elk een duidelijke verantwoordelijkheid nemen en het gevoel hebben dat ze er samen voor staan. Juist in een reflectiebijeenkomst ga je voorbij aan de eerste bezwaren en ga je het grotere geheel zien.
Wij organiseren de reflectie
Er is ook een bezwaar tegen het minimaal reflecteren. Van Alex van Emst (APS) is de bekende uitspraak: ‘ervaring zonder reflectie leidt tot herhaling’. Veranderen is moeilijk, en mensen willen vooral niet veranderd worden. Het inbouwen van reflectie kan zorgen voor een natuurlijke verandercyclus waarin je zelf aan het roer blijft omdat ieder zijn of haar eigen leiderschap op kan nemen.
Wij helpen graag scholen die hiermee aan de slag willen. Dat kan een uurtje zijn, in een kleinere groep, maar ook een meerdaagse bijeenkomst met verschillende belanghebbenden! Wij zorgen samen met een intern voorbereidingsgroepje voor de benodigde structuren en benodigdheden. En dat doen we met veel positieve aandacht, betrokkenheid en plezier!